Hasan Ali Hamarat
Osmanlı Devleti kurulduğu 1299’dan resmen sona erdiği 1922 ye kadarki yaklaşık 600 yıllık süreçte gerçekten tarih sahnesinde çok efektif bir rol oynadı. Tepede ki padişahın altında örgütlenen bürokrasisi, devletin yönetim mekanizmasının temelini oluşturuyordu. Elbette karar alma yetisi egemenliği elinde bulunduran hükümdarın elindeydi ama gerçekten devlet adamlarının niteliği padişahın karar alma sürecini ciddi şekilde etkiliyordu. Örneğin sadece Osmanlı Devleti ‘nde değil bütün Avrupa da iktisadi bir krizin yaşandığı 17 yüzyılda başa geçen köprülü ailesi üyeleri, kötü giden ekonomi ve maliyede, yönetim yetenekleri sayesinde maliyenin fazla vermesini sağlamış ve yeni zaferler elde etmişlerdir. Yine bir örnek vermek gerekirse;1648 de tahta çıkan 4. Mehmed sadece 6 yaşındaydı. Bu devlet yönetiminde devlet adamlarının rolünü gözler önüne serer.
Osmanlı Devleti nitelikli devlet adamlarına bu kadar muhtaçken, devlet bu ihtiyacını DEVŞİRME adı verilen sistemle karşılıyordu. Gerçekten de sadece yöneticilerde ki açığı değil, feodal unsurlara karşı merkezi devletin elini güçlendiren merkezi ordunun temelini de bu sistem oluşturuyordu ve devlet için çok kritik bir öneme sahipti. Genelde Balkanlarda ki dağ köylerinden küçük yaşta toplanan bu çocuklar, birtakım testlere tabi tutulduktan sonra yeteneklerine göre siyasi veya askeri eğitim alıyorlardı. Ailelerinden küçük yaşta koparılan bu çocuklar için hayatta kalmalarının tek güvencesi devlete verdikleri hizmetin niteliğiydi. Gerçekten de hata yaptıklarında hayatlarından olabilirdi. İnsani olarak acımasız görünen bu sistem, devletler için gerçekten de önemli mevkilere insanlar yetiştirmek için olağanüstü derecede tasarlanmıştı. Damat İbrahim Paşa, Köprülü Mehmed Paşa, Köprülü Fazıl Ahmed Paşa bu alanda yetiştirilmiş ve olağanüstü yönetim yeteneklerine sahip devşirme liderlerden bazılarıydı. Osmanlı Devleti, merkezi devletin güçlü olduğu dönemlerde bu sisteme büyük önem verdi. Ancak ülkede birçok alanda görülen aksaklıklar, devletin bu sistem üzerinde ki hassaslığını azalttı ve sonunda sistem bozulmaya başladı. Devşirme sisteminde ki bozulmalar, feodal unsurları ve saray halkının padişah üzerinde ki etkisini arttırdı. Önceleri tamamiyle kendini devletin bekasına adayan profesyonel yönetici kadrosunun yerine, tamamiyle kendi çıkarlarını düşünen bu yeni sınıfların güç kazanması, devlete ağır bir darbe indirdi. Devlet üst kademelerinden alt kademelerine her alanda bozulmaya ve çözülmeye başladı. Öyle ki kendi vergisini toplayamaz hale geldi ve egemenliğini paylaşmak zorunda kaldı. Bu durum merkezi devletin gücünü ve prestijini kaybetmesine yol açtı. Orduda ortaya çıkan bozukluklar savaşlarda ve dolayısıyla dış politikada hüsranlara yol açtı.2. Viyana Bozgunu ve 1877-78 Rus Savaşları, Bir dönemin savaş meydanlarında yenilmez diye nitelendirilen Osmanlı Ordusu’nun ne kadar perişan bir hale düştüğünü gösteren önemli mağlubiyetlerden bir kaçıdır. Yine üretimde görülen bozulmalar, miri toprakların önce iltizam sonra da malikâne sistemiyle dağıtılması, devletin iç politikada ağır darbeler almasına yol açtı. Tüm bunlar olurken Osmanlı Devleti taht mücadeleleri, askeri ve sivil ayaklanmalar, kıtlıklar vb. birçok sorunla mücadele etmekteydi. Oluşan bu yeni düzen ya da düzensizlik, güç dengelerinin değişmesine yol açtı. Montesquieu doğu toplumlarını ve Osmanlı’yı despotik yönetimler olarak görüyordu ve bu yönetimler için korku çok önemli bir yer tutuyordu. Çünkü Despotun iktidarının tek güvencesi kendisine karşı duyulan korkuydu. Fakat artık halk, padişahtan korkmuyordu çünkü artık otoritesini yitirmişti. Özellikle Celali isyanlar sırasında merkezi devletin Celâlilere karşı işlevsizliği, uzun süren ve sonunda mağlubiyetle sonuçlanan büyük maliyetli savaşlar; halkın güvenini sarsmıştı ve artık efendisini o kadar güçlü görmüyordu. Bu durum Montesquieu’nun öngördüğü şekilde; Despotizmle yönetilen diğer devletlerde olduğu gibi Osmanlı Devleti’nin de sonunu hazırladı...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder